यमाताराजभानसलगा
यगण - यमाता 122
मगण - मातारा 222
तगण - ताराज 221
रगण - राजभा 212
जगण - जभान 121
भगण - भानस 211
नगण - नसल 111
सगण - सलगा 112
मात्रा कसरि गणना गर्ने ?
ह्रश्व, लघु 1,।:अ, उ, इ, ऋ, कँ (चन्द्रबिन्दु), कृ
11 कर कृप
111 प्रकृति
112 गँगटा
दीर्घ, गुरु, 2, ऽ: आ ऊ ई - ए, ऐ, ओ, औ, अं (अनुसार, शीरबिन्दु ), अः (विसर्ग)
2 तै जी गी ले का ए रा कं
22 रोऍं मात्रा आफैँ आधी भन्दा प्रात: कक्षा पत्नी कन्या
21 कंश रक्ष दु:ख
(1) क्या - आधि क को हिसाब हुदैन, या गुरु (2) हो
(2) बन्द = ब (२), द (१)
(3) क्र / कर्म / हलन्त
21 - बक्र, कर्म
221 - राजन्
121 - प्रसाद
(4) संयुक्त व्यंजन (श्र क्ष त्र ज्ञ)
21 - कक्ष
(5) मत्स्य = म (१) त्स् (१) य (१)
* छन्दमा पाउ (चार लाईनको ) अन्तिम अक्षर ह्रश्व भएपनि दिर्घ मान्न सकिन्छ |
*गजलमा ध्वनीलाई महत्व दिईन्छ भने छन्दमा अक्षरलाई। जस्तो “रहर” को मात्रा गजलमा गणना गर्दा “र” को १ र “हर” को २ हुन्छ। यसैलाई छन्दमा र-ह-र छुट्टा छुट्टै १११ गणना गरिन्छ। छन्द मा “र” लाई आधि अक्षरको रुपमा गणना गर्ने हो भने हलन्त दिनु पर्छ।
*भुजंगप्रयात (१२ बर्ण): चार ओटा यगण मिलेर यो छन्द बन्छ । बहरमा यसैलाई "मुतकारिब मुसम्मन सालिम" बहर भनिन्छ | 122,122,122,122
तिमीमा छ तिर्खा म सेवा दिँदैछु
दिलै बन्दगी भो म पेवा दिँदैछु
छबि बैरागी घिमिरे
* स्रग्विणी (१२ वर्ण): चार वटा रगण मिलेर यो छन्द बन्छ। यो छन्द बहरको "मुतदारिक मुसम्मन सालिम" सँग मिल्छ | 212,212,212,212
* माधवमालती (१६ बर्ण): चार वोटा २१२२ मिलेर यो छन्द बन्छ। यो छन्द बहरको बहरे रमल सँग मिल्छ | 2122,2122,2122,2122
* द्रुतविलम्बित (12 वर्ण) 111,211,211,212
* वंशस्थ (12 वर्ण) 121, 221, 121, 212
* तोटक (12 वर्ण) 112,112,112,112
* शालिनी (११ बर्ण ): ऽऽऽ,ऽऽ।,ऽऽ।,ऽऽ
* इन्द्रवज्रा (११ बर्ण ): ऽऽ।,ऽऽ।,।ऽ।,ऽऽ
* मालिनी (१५ बर्ण ): 111,111,222,122,122
* मन्दाक्रान्ता (१७ वर्ण, चौथो , दशौँ र सत्रौँ अक्षरमा विश्राम।): 222, 211, 111, 221, 221, 22
* शिखरिणी (१७ वर्ण): 122,222,111,112,211,12
* शार्दूलविक्रीडित (१९ बर्ण , ७ र १२ मा यति): ऽऽऽ, ।।ऽ, ।ऽ।, ।।ऽ, ऽऽ।, ऽऽ।,ऽ
* स्त्रग्धरा (२१ वर्ण, ७ र १७ मा बिश्राम ) : 222,212,211,111,122